Adli Bilişim aşamalara ayrılmış bir süreçten oluşmaktadır. Adli Bilişimle ilgilenenler bu aşamaları farklı isimlerde farklı kategorilere ayırmış olsalar da aslında sürecin işleyişi aynıdır. Bu sürecin başında ilk dikkat edilmesi gereken hususlardan bir tanesi de “Yazmaya Karşı Koruma(Write Blocker)” tedbirinin alınmasıdır. Dijital delillerin incelenebilmesi için (genellikle ve) öncelikle imajlarının alınması gereklidir. Çünkü incelemeler imaj üzerinden yapılmalıdır. Genellikle dememin sebebi, imaj alınmadan da inceleme yapılabilen durumların söz konusu olmasıdır…

En ufak bir ayrıntı bile atlanmadan yapılması gereken teknik çalışmaların işin ehli, uzman eğitim almış ellerle yapılması olayın gidişhatını değiştirecektir. Adli Bilişim alanına giren konularda tecrübe en önemlisidir. Atılan yanlış bir adımın geri dönüşü olmayacaktır.

Bilgisayar incelemesi, Cd çözümü, Dvd çözümü, Görüntü iyileştirme, görüntü çözümü, görüntü dökümü, Forensic Recovery (veri kurtarma), Flash disk incelemesi, Hafıza Kartı incelemesi, Cep Telefonu incelemesi, Sim Kart incelemesi, Kredi Kartı Dolandırıcılığı, Banka Dolandırıcılığı, internet dolandırıcılığı konularında inceleme, Ses kaydı dökümü… gibi dijital materyallerle ilgili incelemeler yapılmaktadır.

Hukukçular için adli bilişim alanında danışmanlık ve Uzman Mütalaası vb. teknik destek verilmektedir.

Ayrıca:

Facebook chat kayıtları, Skype geçmişi (eski haliyle msn ileti geçmişi), Hangout (Google Talk chat kayıtları GTalk), e-posta kayıtları, internet geçmişi gibi kayıtların da geri getirilmesi vb. teknik çalışmalar da yapılabilmektedir…

Adli Bilişim Uzmanı MURAT ÖZBEK – ADLİ VERi KURTARMA

Telefon: 0 505 591 65 43

e-posta:  info@bilgisayardedektifi.com

Talep Formu İndir

Adli bilişim konusunda delil olabilecek bilişim aygıtlarından önemli olan bazılarını şu şekilde sayabiliriz:

1. Bilgisayar

Bilişim denilince akla ilk gelen aygıt bilgisayardır. Bilgisayarlar adli bilişimde delil olabildiği gibi delilleri toplamada ve incelemede de kullanılmaktadırlar. Masaüstü bilgisayar, dizüstü bilgisayar(notebook), internet bilgisayarı(netbook), ekran bilgisayar(monitor pc), sunucu bilgisayar(server), ve günümüzde çok sık kullanılmaya başlanan tablet bilgisayar gibi çeşitli şekillerde tasarlanmış halleri mevcuttur.

Bilgisayar Örnekleri

Bir bilgisayar sistemi ve onun bileşenleri bir soruşturmadaki en değerli kanıt olabilir. Donanım, yazılım, belgeler, fotoğraflar, görüntü dosyaları, e-posta ve ekleri, veritabanları, finansal bilgiler, internet tarama geçmişi, sohbet günlükleri, arkadaş listeleri, olay günlükleri, daha önce sisteme takılmış olan harici aygıtlara ait tanımlayıcı bilgiler vb. bilgilere bilgisayarlar üzerinden ulaşılabilir. Günümüz teknolojisinde bilgisayarlar üzerinden, sabit diskler, ram’lar; ağ bağlantıları, çalışan programlar gibi delillere ulaşılabilmektedir[1].

2. Sabit Disk

Sabit diskler uçucu olmayacak şekilde ve hızlıca veri depolayan ve depolanan veriye tekrar ulaşmayı sağlayan aygıtlardır. Elektrik kesildiğinde üzerinde yazılı olan veri silinmez. Dolayısıyla bilgisayar kapandığında disk üzerinde kayıtlı olan veriler silinmeyecektir[2].

Sabit diskler manyetik olarak veri depolama yaparlar. Veri sabit disklerin içerisindeki cam, seramik veya metal plaka üzerinde kaplı olan özel alaşımlı yüzey üzerinde depolanmaktadır. İlk müdahale sırasında herhangi bir bilgisayarın içerisinde takılı durumda olmayan sabit diskler de bulunabilir. Bu sabit diskler sisteme bağlı olmasalar da değerli kanıtları içerebilir[3].

Günümüzde genellikle 2.5” ve 3.5” boyutlu sabit diskler kullanılmaktadır. Sabit diskin içerisindeki ana parçaları gösterir resim aşağıdadır.

Sabit Disk Parçaları[4]

Sabit disklerin sık kullanılan çeşitlerinden örnek resimler aşağıdadır.

Sabit disk ceşitleri

3. Harici Disk

Sabit disklerin genellikle plastik veya metal koruyucu kutuların içerisinde bulunduğu ve bağlantıları bu koruyucu kap üzerinden yapılan haline harici diskler denilmektedir. Adli Bilişim delilleri arasında en önemli sayılabilecek bilişim aygıtlarıdır. Önemli olmasının sebebi kullanım amaçlarıyla ilişkilidir. Bu aygıtlar pratik kullanıma elverişli, veri saklama ve taşımayı kolaylaştırdığı için genellikle çok kullanılan ve önemli olan veriler bu aygıtlarda depolanmaktadır. Yani adli bilişim konusu olan ve aranılan bilgi genellikle bu aygıt üzerinde kolaylıkla bulunabilmektedir.

Günümüzde harici diskler ftp sunucu, ağ üzerinden dosya paylaşımı, kablosuz erişim gibi birçok özellikleri üzerlerinde barındırabilmektedir.

Harici disk örnekleri

4. USB Bellek

Flash bellek ve parmak disk gibi farklı isimlerle de kullanılan, USB arabirimi üzerinden bilgisayara bağlanan, küçük ve hafif veri depolama aygıtlarındandır[6].

Taşınması ve gizlenmesi çok kolaydır. Kol saati, İsviçre çakısı, anahtarlık vb. gibi aygıtların içerisine gizlenmiş bir şekilde bulunabilir[7]. Kalem içerisinde gömülmüş usb bellekler kalem olarak kullanılma fonksiyonuna tam olarak sahip olduğu için etrafta usb giriş kısmı açık halde veya bilgisayara takılı halde unutulmadığı sürece fark edilmeyebilir[8]. Farklı görünüme sahip usb belleklerden birkaçı aşağıda gösterilmiştir.

Taşınabilir bellek örnekleri

Usb bellekler üzerine işletim sistemleri de yüklenebilmektedir. Bir bilgisayarda sabit disk takılı olsun veya olmasın fark etmeksizin usb bellek üzerinden bilgisayar başlatılarak usb bellek üzerindeki işletim sistemi kullanılabilmektedir.

5. Hafıza kartı

Hafıza kartı örnekleri[9]

Hafıza kartları, bilgisayarlar, dijital kameralar, dijital fotoğraf makineleri, cep telefonları, cep bilgisayarları (PDA/PALM), dijital not defterleri, müzik/video oynatıcılar, oyun konsolları vb. aygıtlarda kullanılan[10], gün geçtikçe kapasiteleri büyürken hacimleri küçülen veri depolama aygıtlarıdır. Hafıza kartları küçük bir dönüştürücü aparatla birlikte USB arayüzünden kullanabilmektedirler. Dolayısıyla USB bellekler gibi kullanılabilmektedirler.

6. CD-DVD

CD İngilizce “Compact Disk”, DVD ise; “Digital Versatile Disc” kelimelerinin baş harfleri alınarak yapılan kısaltmadır. CD ve DVD’ler optik medya olarak anılırlar çünkü CD ve DVD sürücüleri okuma veya yazma işlemi sırasında lazer ışını kullanırlar[11]. Optik olarak okuma ve yazma işlemi yapılabilen bu aygıtlardan günümüzde Blue-ray olarak adlandırılan modellerin 100GB kapasiteli olanları mevcuttur. Usb belleklerde olduğu gibi CD ve DVD’ler üzerinden de işletim sistemi çalıştırılabilmektedir. Cd ve DVD’ler benzer olarak çalışırlar ancak DVD’ler veri parçalarını daha küçük alanlarda tutabildiği ve hata denetleme metodu için kullanılan alanları daha küçük olduğu için daha çok veri depolayabilirler[12]. Yedekleme amaçlı kullanılan bu ortamlar delil olarak kullanılabilecek veya olayın çözümüne etki edebilecek doküman/veri içerebilirler[13].

CD-DVD örnekleri

7. Kamera ve Fotoğraf Makinesi

Eski model video kamera ve fotoğraf makineleri şeritler üzerine kayıt yaparken günümüzde üretilen modeller üzerine takılan flash belleklere, sabit disklere, üzerlerine takılan hafıza kartlarına veya DVD’lere kayıt yapabilmektedir. Ayrıca bunlardan birkaçına birden kayıt yapabilme özelliğine sahip modeller mevcuttur. Bazı kamera ve fotoğraf makinelerinin dahili hafızaları da mevcuttur. Dolayısıyla hafıza kartının delil olarak alındığı bir modelin dahili hafızasının da olabileceği unutulmamalıdır.

Kamera ve Fotoğraf makinesi örnekleri

8. Yazıcı, Fotokopi ve Faks Makinesi

Yazıcılar, fotokopi ve faks makineleri; üzerlerinde hafızaları olan, internete bağlanabilen, üzerinde yapılan işlemleri hafızasında saklayan bir yapıya sahip olanları günümüzde kullanılmaktadır.

Yazıcı, Fotokopi ve Faks makinesi örnekleri

9. Cep Telefonu

Cep telefonları küçük fiziksel boyutlarına rağmen, önemli bilgileri hafızalarında tutarlar[14]. Cep telefonları artık bilgisayarların özelliklerini taşıyabilmekte ve insan hayatında vazgeçilmez bir yer almış durumdadır. Dolayısıyla adli bilişim incelemesi için gözden kaçırılmaması gereken bir bilişim aygıtıdır.

Cep telefonu örnekleri

10. Oyun Konsolu

Oyun konsolları 1970’li yıllarda piyasaya çıkmıştır ve günümüzde çok gelişmiş özelliklere sahip bir yapıdadırlar. Bu cihazlar internet sitelerini ziyaret etmek, video, müzik, fotoğraf gibi dosyaları oynatmak ve barındırmak gibi özelliklere sahiptirler ve içlerinde çıkarılabilir hafıza birimleri mevcut olabilmektedir. Ayrıca internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşme, içerik indirme, Facebook ve Twitter gibi sosyal ağları kullanabilme gibi özellikleri de mevcuttur[15]. Oyun konsolları göz ardı edilmemelidirler[16].

Oyun konsolları

11-Televizyonlar

Tüplü televizyonlardan sonra teknolojinin gelişmesiyle kullanılmaya başlanan LCD, LED türevi televizyonların içerisine entegre edilerek kullanıma sunulan bilgisayar teknolojileri ile televizyonlar artık sadece antenden aldığı sinyalleri görüntüye çevirerek ileten cihazlar olmaktan çıkmışlardır.

Günümüzde kullanılan televizyonlar artık akıllı diye adlandırılmakta ve neredeyse akıllı telefonların tüm kabiliyetlerine sahip ve ancak akıllı telefonlara nispeten büyük ekranlı olarak sunulmuş halidir diyebiliriz. Televizyonlar üzerindeki internet tarayıcıları kullanılarak suç konusu iletişim televizyonlar üzerinden gerçekleşebileceği gibi; skype gibi iletişim uygulamaları, facebook-twitter gibi sosyal ağ uygulamaları da televizyonlara yüklenerek kullanılabilmektedir. Araştırılan suç konusuna göre suç konusu eylemin televizyon üzerinden işlenebilme olasılığı değerlendirilmelidir.

KAYNAKLAR:

1-Mukasey, M. B., Sedgwick, J. L., & Hagy, D. W. (2008, Nisan). Electronic Crime Scene Investigation: A Guide for First Responders, Second Edition. National Institute of Justice: http://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/219941.pdf s.2

2-Kleiman, D., Cardwell, K., Clinton, T., Cross, M., Gregg, M., Varsalone, J., & Wright, C. (2007). The Official CHFI Study Guide (Exam 312-49) for Computer Hacking Forensic Investigators. Burlington, A.B.D: Syngress Publishing. s.62

3-Mukasey, M. B., Sedgwick, J. L., & Hagy, D. W. (2008, Nisan). Electronic Crime Scene Investigation: A Guide for First Responders, Second Edition. National Institute of Justice: http://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/219941.pdf s.3

4-http://www.griffwason.com/images/GriffWason_WesternDigitalCaviar-ExplodedCutaway2.jpg

5-Mukasey, M. B., Sedgwick, J. L., & Hagy, D. W. (2008, Nisan). Electronic Crime Scene Investigation: A Guide for First Responders, Second Edition. National Institute of Justice: http://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/219941.pdf s.3

6-Henkoğlu, T. (2011). Adli Bilişim Dijital Delillerin Elde Edilmesi ve Analizi. İSTANBUL: PUSULA. s. 228

7-Kleiman, D., Cardwell, K., Clinton, T., Cross, M., Gregg, M., Varsalone, J., & Wright, C. (2007). The Official CHFI Study Guide (Exam 312-49) for Computer Hacking Forensic Investigators. Burlington, A.B.D: Syngress Publishing. s.109

8-http://www.everythingusb.com

9-http://4.bp.blogspot.com/-DhtWMVeWLeY/TlcxfPUFPmI/AAAAAAAAHX0/P8n4E_1pVQA/s1600/memory-card-128m-8g-.jpg

10-Mukasey, M. B., Sedgwick, J. L., & Hagy, D. W. (2008, Nisan). Electronic Crime Scene Investigation: A Guide for First Responders, Second Edition. National Institute of Justice: http://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/219941.pdf s.6

11-Shinder, D. L. (2002). Scene of the Cybercrime: Computer Forensics Handbook. United States of America: Syngress Publishing. s.162

12-Shinder, D. L. (2002). Scene of the Cybercrime: Computer Forensics Handbook. United States of America: Syngress Publishing. s.162

13-Öztürkci, H. (2009). Adli Bilişim’e Giriş ve Microsoft Sistemlerinde Adli Bilişim Temelleri. İstanbul. s.46

14-Sommer, P. (2012). Digital Evidence, Digital Investigation and E-Disclosure: A Guide to Forensic Readiness. United Kingdom: IAAC. s.57

15-Bolt, S. (2011). XBOX 360 Forensics. Burlington: Elsevier Inc. s.26

16-Jones, N., George, E., Mérida, F. I., Rasmussen, U., & Völzow, V. (2013). Electronic evidence guide. Strasbourg, France: Council of Europe. s.27

• Klasik deliller fiziksel olarak bakıldığında içeriği hemen görülebilen ve değerlendirilebilen bir halde bulunurlar. Ancak edeliller üzerinde bazı çalışmalar yapılarak veya çeşitli teknik araçlar kullanılarak içeriğine ulaşılabilinir.
• Klasik deliller fiziksel durumlarından dolayı hızlıca değişebilecek bir yapıya sahip değildirler, e-deliller ise toplama aşamasında bile yanlış müdahale yapıldığında içerikleri kolaylıkla değişebilir, bozulabilir.
• Klasik deliller yapılarından dolayı dış etkenlerle kolay kolay bozulmazken e-deliller manyetik alan, düşme, çarpa, elektrik dalgalanmaları, aşırı ısınma, aşırı soğuma vb. gibi birçok dış etkenlerden kolaylıkla etkilenerek bozulabilmektedirler. Örneğin klasik deliller taşıma sırasında sarsıntılardan, çarpmalardan etkilenmezken, e-deliller şiddetli sarsıntı veya çarpmalarda tamamen bozulabilmekte ve içerisindeki kayıtlı bilgilere ulaşılamamaktadır.
• Klasik deliller üzerinde yapılan değişiklikler dışarıdan bakılarak kolaylıkla fark edilebilmektedir. Ancak e-deliller üzerinde bir değişiklik yapıldığında değişikliğin fark edilmesi dışarıdan bakılarak mümkün olmamaktadır.
• Klasik deliller ilerleyen zaman içinde yapı olarak pek fazla değişiklik göstermemektedir. Ancak e-deliller, sürekli ve hızla gelişen teknoloji ile daha karmaşık ve daha gelişmiş bir yapıya ulaşmaktadır.
• Klasik deliller ebatlarına göre fazla bilgi tutamazken e-deliller çok küçük hacimde çok fazla doküman saklayabilirler.
• Klasik delil olan kağıt dokümanların çoğaltılıp dağıtılması zaman alırken, e-delillerin çoğaltılıp dağıtılması çok daha kolay ve daha hızlıdır

Kağıttan farklı olarak; 

• Bilgisayar veri/bilgileri, insan müdahalesi olmaksızın da zaman içinde değişebilir.
• Bilgisayar veri/bilgileri; ait oldukları ortamlarından ayrıldıklarında anlaşılamaz hale gelebilmektedir.
• Elektronik dokümanlar, çok farklı formatlarda gelebilir, değişkendirler.
• Elektronik veri/bilgiler, zengin gizli bilgileri (yardımcı verileri) ihtiva edebilir.
• Elektronik dokümanların kaynağını tespit etmek bazı durumlarda güç olabilir [1].

KAYNAKLAR

1) KOLTUKSUZ, “Adli Bilişime Giriş” s.47,48, Adli Bilişim Günü, Yaşar Üniversitesi, 7 Haziran 2010, İzmir

E-delillerin soruşturma veya kovuşturma safhasında kullanılabilmesi için klasik delillerin taşıdıkları nitelikleri taşımalıdır.

• Kabul edilebilir(admissible[1]) olmalıdır.
  E-delil, dava sırasında hakim veya başka insanlar tarafından kabul edilebilir olmalıdır.
• Gerçek ve aslına uygun(authentic[2]) olmalıdır.
  Soruşturma veya kovuşturma altındaki konu ile ilgili doğrudan bir nedensellik bağı veya destekleyici mantıksal bağlar olması gerekir. Nedensellik bağı (illiyet rabıtası) aynı zamanda suçun kanun tanımında yer alan maddi unsurlarındandır ve meydana gelen netice ile fail arasındaki neden-sonuç ilişkisini ifade etmektedir[3].  Adli kopyası alınan e-delilin soruşturmayla ilgili olduğu ortaya konulabilmelidir[4].
• Eksiksiz ve tam[5] olmalıdır.
  Elde edilebilen tüm deliller toplanmalıdır. Bu deliller yalnızca, failin suçlanmasına ilişkin değil, varsa suçsuzluğuna ilişkin olanları da kapsamalıdır. Nitekim 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun[6] 170. maddesinnin (4) ve (5) numaralı fıkralarına göre, iddianamede, yüklenen suçu oluşturan olaylar, mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanmalı; iddianamenin sonuç kısmında, şüphelinin sadece aleyhine olan hususlar değil, lehine olan hususlarda ileri sürülmelidir.[7] Sadece maddi olmamalıdır. Şüphelinin suçlu olduğunu veya suçsuz olduğunu kanıtlayan bir delil olmalıdır.
• Güvenilebilir(reliable[8]) olmalıdır.
  E-delil güvenilir olmalıdır. Analiz için kabul edilmiş prosedürlere uygunluğuna ve doğruluğuna şüphe edilmemelidir. E-delilin göründüğü gibi olmasını garanti altına almaktır[9]. Başka bir deyişle güvenilirlik, sistemden ne yapmasını bekliyorsak, sistemin de eksiksiz ve fazlasız olarak bunu yapması ve her çalıştırıldığında aynı şekilde davranması olarak tanımlanabilir[10].
• İnanılabilir(believeable[11]) olmalıdır.
  E-delil, kanıtlama değerine sahip olmalıdır. Sanal yapıda olsa da[12], hakim veya taraflar tarafından açıkça anlaşılabilir ve inanılabilir olmalıdır.
• Yasaya uygun olmalıdır.
  E-delil, yukarıdaki özelliklere sahip olsa da, yasaya uygun bir şekilde elde edilmemişse veya her ne kadar yukarıdaki özellikleri taşıyor olsa da yasaya uygun elde edilmediği için delil olarak değerlendirilemeyecektir. Örneğin 5271 sayılı CMK’nın 134. maddesine aykırı olarak bilgisayarlarda arama, kopyalama veya elkoyma[13] işlemi yapılmışsa[14], elde edilenler mahkeme tarafından delil olarak değerlendirilmeyecektir.KAYNAKLAR

1) Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.10
2) A.g.e. s. 10
3) Henkoğlu, T. (2011). Adli Bilişim Dijital Delillerin Elde Edilmesi ve Analizi. İSTANBUL: PUSULA. s. 6-7)
4) ISO/IEC 27037. (2012). Information technology — Security techniques — Guidelines for identification, collection, acquisition, and preservation of digital evidence. İsviçre: International Organization for Standardization, International Electrotechnical Commission. s. 6
5) Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.10
6) Ceza Muhakemesi Kanunu yazının devamında CMK olarak anılacaktır.
7) Karagülmez, D. D. (2009). Bilişim Suçları ve Soruşturma – Kovuşturma Evreleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.s. 290.-291.
8) Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.10
9) ISO/IEC 27037. (2012). Information technology — Security techniques — Guidelines for identification, collection, acquisition, and preservation of digital evidence. İsviçre: International Organization for Standardization, International Electrotechnical Commission. s. 6
10) Pro-G Proje Bilişim Güvenliği ve Araştırma San. (2003). Bilişim Güvenliği. Türkiye: Pro-G ve Oracle. s.11
11) Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.10
12) Karagülmez, D. D. (2009). Bilişim Suçları ve Soruşturma – Kovuşturma Evreleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.s. 291.
13) “elkoyma” terimi “el koyma” şeklinde ayrı şekilde de kullanılmaktadır. Genel olarak hem birleşik hem de ayrı yazılarak kullanılmakta ise de kanun maddelerinde birleşik yazıldığı görüldüğünden burada da birleşik yazılması tercih edilmiştir.
14) Karagülmez, D. D. (2009). Bilişim Suçları ve Soruşturma – Kovuşturma Evreleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.s. 291.

Delil, kelime anlamı olarak: insanı aradığı gerçeğe ulaştırabilecek iz, emare anlamına gelmektedir[1]. Hukuk açısından ise delil: uyuşmazlık konusu olayın gerçekleşip gerçekleşmediği konusunda mahkeme heyetinde bir kanı oluşturmaya yarayan ispat aracıdır[2], bir hukuki ihtilafı çözmeye veya suç fiillini ispata yarayan ve ikamesi hukuk tarafından yasaklanmamış her şeye (canlı, cansız, yazılı-sözlü) delil veya ispat vasıtaları denilmektedir[3].

Delil toplamak oldukça zordur bir de bu delil elektronik olduğunda araştırmacı bazı ekstra karmaşıklıklarla karşı karşıya gelecektir[4]. Klasik suçların soruşturma evresinde delil, genellikle suç işlenen alandan elde edilir. Bilişim suçlarında delil elde edilecek alan ise çoğunlukla bilişim sistemidir. Bu sistemde ilk akla bilgisayarlar gelmekte ise de, sistemle bir şekilde bağlanabilen ve sistemle ilgili bilgi depolayabilen pek çok unsur da, bilişim sistemi içerisinde değerlendirilmelidir[5]

Bilişim aygıtlarından elde edilen delillerin isimlendirilmesi konusunda yaygın olarak kullanılan veya standartlaşmış olan bir kullanım mevcut değildir. Bu konu hakkında günümüzde genel olarak elektronik delil(e-delil), dijital delil, sayısal delil şeklinde kullanımlar mevcuttur. Bunlar, elektronik aygıtların suçlarda kullanılır olması ve daha sonrasında da uyuşmazlıkları aydınlatmada delil olarak elektronik aygıtlara başvurulmasıyla doğal olarak ortaya çıkmış kullanımlardır[6].

E-deliller fiziksel ve mantıksal şekilde temsil edilirler. Fiziksel şekil, verinin elle dokunulabilir bir cihaz içerisindeki temsilini içerir. Potansiyel e-delilin mantıksal şekli ise bir cihaz içerisindeki verinin sanal olarak varlığına işaret eder[7].

E-delil dendiğinde akla sadece bilişim suçlarını aydınlatmada kullanılan deliller gelmemelidir. E-deliller suçun konusu ne olursa olsun, suçun aydınlanmasında faydalanabilecek ve suçu aydınlatmada kullanılabilecek elektronik ortamda kayıtlı olan bilgi anlaşılmalıdır.

E-delil, bir elektronik araç üzerinde saklanan veya bu araçlar aracılığıyla iletilen soruşturma açısından değeri olan bilgi ve verilerdir. E-deliller tıpkı parmak izi ve ya DNA delili gibi çoğu kez gizli, görünmeyen bir yapıya sahiptir. Sınırları kolayca ve hızlı bir şekilde geçebilir[8]. Hassastır ve kolayca değiştirilebilir, tahrip edilebilir veya yok edilebilir[9].

Bilgisayar tabanlı E-deliller, belgesel delillere uygulanan aynı kurallara ve aynı kanunlara tabidir[10]. E-deliller, bilginin fiziksel ortamdan elektronik ortama geçmiş hali olarak düşünülebilir. Bu bakımdan E-deliller belgesel delillerle geniş çerçevede yaklaşıldığında ilk aşamada aynı kurallar ve aynı kanunlara tabi olsalar da, delillerin araştırılması, tespit edilmesi ve sunulması yönünden uygulanacak yöntemlerin farklı olması sebebiyle diğer delillerden ayrıca kendine özgü yaklaşım prensipleri mevcuttur.

KAYNAKLAR

1) Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.504cb3d8 68c040.17628760

2) Bayraktar, Y. D. (2011, sayı:25). MUHAKEMELERDE DELİLLERİN ÖNEMİ. Sosyal Bilimler Dergisi, s. 9.

3)  Kaygısız, M. (2005). Adli Bilimler. Ankara: Seçkin. s. 29

4) Vacca, J. R. (2005). Computer Forensics – Computer Crime Scene Investigation Second Edition. Boston, Massachusetts: CHARLES RIVER MEDIA. s. 217

5) Karagülmez, D. D. (2009). Bilişim Suçları ve Soruşturma – Kovuşturma Evreleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.s. 287-288.

6) Bu konu hakkında günümüzde genel olarak elektronik delil, dijital delil, sayısal delil, e-delil şeklinde kullanımlar mevcuttur ancak bu yazıda tercihen “elektronik delil” kullanılacaktır.

7) ISO/IEC 27037. (2012). Information technology — Security techniques — Guidelines for identification, collection, acquisition, and preservation of digital evidence. İsviçre: International Organization for Standardization, International Electrotechnical Commission. s. 8

8) Keser Berber, L. (2004). Adli Bilişim (Computer Forensic). Ankara.s.46

9) Anderson, M. R. (2012, Eylül 09). Computer Evidence Processing Step 1 — Seizure of the Computer. Government Technology: http://www.govtech.com/magazines/gt/ComputerEvidence-Processing-Step-1—.html?page=1

10) Chris Simpson, A. P. (2012, Eylül 09). Good Practice Guide for Computer-Based Electronic Evidence. 7Safe Information Security, eDiscovery, Penetration Testing, Training, PCI DSS, Computer Forensics: http://www.7safe.com/electronic_evidence/ACPO_guidelines_computer_evidence.pdf, s.4.

Bilgisayar yazılım ve donanımlarının çeşitleri konusunda geniş bir yelpazede bilgi sahibi olan adli bilişim uzmanı, Adli Bilişim Bilimini kullanarak keşif sırasında taraflara ve mahkemeye yardımcı olacaktır[1]. Ancak Adli bilimler içerisinde yer alan Adli Bilişim Bilimi sadece adaletin sağlanmasına hizmet etmemekte, başka birçok uygulama alanında Adli Bilişimden faydalanılmaktadır. Adli Bilişimin sağladığı faydalardan bazıları şunlardır:

• Bilişim öğelerinin incelenmesi sırasında hiçbir potansiyel delilin kaybedilmemesi,
• Analiz işlemi esnasında analiz edilen bilgisayar sistemlerinin virüslerden etkilenmemesi,
• Delillerden elde edilen bulguların çeşitli sayısal etkilerle kaybedilmesinin engellenmesi,
• Sürekli bir gözlemin kurularak sürdürülmesi,
• Olay yerindeki iş süreçlerinin delil toplama sürecinden çok az veya hiç etkilenmemesinin sağlanması[2],
• Adli inceleme esnasında incelenen materyalin kullanıcısıyla ilgili özel olabilecek verilerin gerektiği hassasiyetle incelenerek ifşa edilmesinin engellenmesi,
• Suçsuz bireyin ceza alarak mağdur olmasına engel olması,
• Suçlu bireyin cezasız kalmasına engel olarak, adaletin sağlanmasına yardımcı olması.

KAYNAKLAR:
1)  Keser Berber, L. (2004). Adli Bilişim (Computer Forensic). Ankara.s.41

2) Adli Bilişimin Sağladığı Faydalar. (2009). E-Keşif ve Adli Bilişim: http://www.e- kesif.com/2008/05/adli-bilisimin-faydalari.html

Ülkemizde bilişimin hızla önem kazanmasıyla birlikte adli bilişim de sürekli artan bir ivmeyle gelişmekte ve her geçen gün uygulama alanlarına yenileri eklenmektedir.
Önceleri özellikle ceza davalarında başvurulan bir uygulama alanı olarak kendini gösteren Adli Bilişim Bilimi şimdilerde hukuk uyuşmazlıklarında da sıkça kullanılır olmuştur. Şirketlerde bu alana sıkça başvurur hale gelmiştir. Adli Bilişimi yakından ilgilendiren veri kurtarma ve veri imha konusunda şirketler bünyelerinde adli bilişim uzmanları çalıştırmakta veya sıklıkla adli bilişim uzmanlarından bu konularda yardım almaktadırlar. İş süreçlerinin her geçen gün bilişimle kesişen kısımlarının artması ve iç içe olan bir hal alması ile Adli Bilişim uygulama alanları da artmaya devam edecektir.

Adli Bilişimin uygulama alanlarına bazı örnekler şu şekilde sıralanabilir:

• Hukuksal uyuşmazlık veya yargılamalarla ilgili incelemeler
• Veri saklama(Koruma)
• Veri silme(Geri getirilemeyecek şekilde imha etme)
• Veri kurtarma(yanlışlıkla silme, veya yazılımsal veya donanımsal arızalardan dolayı veri kaybı gibi durumlarda)
• Şifreleme(verinin güvenli bir şekilde taşınmasını/muhafazasını sağlama)
• Şifre Çözme(şifrelenmiş ve ulaşılamayan veriye ulaşmayı sağlama)
• Gizlenmiş dosya bulma
• Stenografi(Veri altına gizlenen verinin tespiti)
• Suiistimal önleme, tespit ve inceleme çalışmaları
• Soruşturmalar (Yasal / Şirket içi)
• Finansal denetimler
• İç Denetim Çalışmaları
• İç Kontrol Çalışmaları
• Kontrol testleri
• Ticari anlaşmazlıkların incelenmesi ve analizi
• Fikri haklar ile ilgili uyuşmazlıklar
• Performans ölçümleri [1]

KAYNAKLAR:
1)  Keser Berber, L. (2004). Adli Bilişim (Computer Forensic). Ankara.s.41